Jestem wdzięczny Woody'emu Allenowi - rozmowa z Marcelem Ophülsem

Jako młody filmowiec miał pan szczęście do współpracy z najważniejszymi reżyserami swoich czasów. Był pan asystentem takich twórców jak Anatol Litvak, Julien Duvivier czy John Huston. Czego właściwie można było się od nich nauczyć?

Wiem, że świetnie wygląda to w życiorysie, ale rzeczywistość nie była już tak kolorowa. Wbrew swym idealistycznym wyobrażeniom, nie mogłem stać za kamerą ani nie miałem wpływu na scenariusze ich filmów. Czułem się raczej kimś w rodzaju gońca. Zamiast istotnych wskazówek praktycznych, zapamiętałem więc z kolejnych planów głównie błahe anegdoty. Być może w Polsce wyglądało to trochę inaczej ze względu na współpracę uznanych reżyserów z młodymi twórcami w strukturach szkoły filmowej. Wiem, że z wyśmienitego traktowania asystentów słynął choćby Andrzej Wajda. Moje osobiste doświadczenia były jednak inne i płynąca z nich nauka dla przyszłego reżysera brzmi: nawet jeśli pracujesz z najlepszymi, nie przeceniaj wynikających z tego korzyści. W tej branży do wszystkiego musisz dotrzeć sam.

W żaden sposób nie pomógł również fakt, że był pan synem znanego reżysera – Maxa Ophlusa?

To wyjątek potwierdzający regułę. Miałem szczęście, bo mój ojciec okazał się bardzo odpowiedzialnym rodzicem, miał ze mną bardzo dobry, przyjacielski kontakt. Nie próbował na siłę wpychać mnie w tryby szołbiznesu, a wręcz przeciwnie wolał żebym trzymał się z daleka od tego środowiska. Gdy jednak dostrzegł, że jego przestrogi nie poskutkowały, a ja naprawdę marzę o karierze filmowca, zapomniał o swoich uprzedzeniach i okazał mi potrzebne wsparcie.

(…)

Jedną pierwszych prób reżyserskich stanowiła dla pana nowela wchodząca w skład filmu „Miłość dwudziestolatków”. Wśród innych filmowców zaangażowanych w ten projekt znajdował się słynny Francois Truffaut. Jaki jest pański stosunek do niego i innych twórców francuskiej nowej fali?

Teraz to już raczej „stara fala”, a większość dawnych buntowników skończyła na cmentarzach. Na placu boju pozostali właściwie tylko Godard, Varda i Rivette. Dziś można mówić o ich wysiłkach z dystansem, ale kiedyś nowofalowcy okazali się właściwymi ludźmi na właściwym miejscu. Kino potrzebowało rewolucji, a oni pojawili się z gotowymi postulatami, które mówiły jak jej dokonać.

Niedługo później potrzeba zmian ogarnęła całą Francję, a w konsekwencji doszło do protestów Maja 68’. W jakim stopniu wydarzenia te zostały zainspirowane przez kino?

Filmowcom i ulicznym demonstrantom chodziło z grubsza o to samo: młodzi chcieli skompromitować starych i zająć ich uprzywilejowaną pozycję. Urodzeni już po 1945 roku buntownicy występowali przeciw elitom, których przedstawiciele nierzadko zachowywali się  w czasie wojny w sposób daleki od ideału. Nowofalowi reżyserzy nie zgadzali się natomiast na to, że o obliczu francuskiego kina decydują twórcy realizujący filmy archaiczne, konwencjonalne i oderwane od ówczesnej rzeczywistości.

Ataki nowofalowców nie zawsze były jednak sprawiedliwe i czasem dotyczyły także całkiem zdolnych reżyserów.

Pamiętam, że pewnego dnia jadłem obiad z Rene Clairem, który był przyjacielem mojego ojca, a także jedną z ulubionych ofiar Truffauta i spółki. W pewnym momencie nie wytrzymałem i spytałem: „Rene, jak właściwie znosisz takie traktowanie?”. Clair tylko się uśmiechnął i odparł: „Powiedz swoim kumplom z Cahiers du cinema, że nie mam żadnych pretensji. W ich wieku zachowywałem się przecież zupełnie tak samo!”.

(…)

Na zakończenie chciałbym raz jeszcze wspomnieć o „The Sorrow and the Pity”. To przecież właśnie na ten film Woody Allen zabiera do kina Diane Keaton w jednej z najsłynniejszych scen kultowego „Annie Hall”. Jak zareagował pan na ten nietypowy hołd ze strony amerykańskiego komika?

Byłem bardzo rozbawiony, a w pewnym sensie nawet dumny. Podczas realizacji filmu Allen skontaktował się ze mną przez prawnika i poprosił o autoryzację swojego pomysłu. Zgodziłem się pod warunkiem, że przedmiotem dowcipu nie będzie sama tematyka filmu i reżyser oczywiście zastosował się do mojej prośby. Pamięta pan scenę, w której bohaterowie mówią: „Te chłopaki we francuskim ruchu oporu musiały być bardzo dzielne, żeby przez tyle czasu słuchać śpiewu Maurice'a Chevaliera?”. Mogę się tylko cieszyć, że dostarczyłem Allenowi pretekstu dla tak zabawnych bon motów.

(...) Więcej w majowym numerze KINA